Patron
1. Tradycje kulturalne rodziny Kotarbińskich
Stary, znany i zarazem nie pozbawiony słuszności jest pogląd, że środowisko, z którego człowiek wyrasta nie pozostaje obojętne dla formowania się jego osobowości. Pierwsze wpływy, które odegrały niebagatelną rolę w kształtowaniu wrażliwości i zainteresowań intelektualnych Tadeusza Kotarbińskiego pochodziły z domu rodzinnego. Przyszedł bowiem na świat w rodzinie, w której działalność artystyczna była treścią powszedniego dnia, której członkowie swymi osiągnięciami pozostawili ślad w dziejach kultury polskiej. Wychowywany wśród dźwięków muzyki, oswajany od najmłodszych lat życia ze sprawami malarstwa, teatru i poezji nie poświęcił się zawodowemu uprawianiu żadnej ze wspomnianych dziedzin sztuki. Przez jakiś czas skłaniał się ku architekturze, próbował także grafiki. Ostatecznie przecież zdecydował się na wybranie zupełnie innej drogi, aczkolwiek wiodącej również pośród problemów kultury. Dlatego też śmiało można powiedzieć, że obcowanie ze sztuką, które zapewniał mu dom rodzinny zaowocowało w przyszłości filozofa. Stworzyło mu bowiem solidne podstawy kulturalne; sprzyjało wczesnemu pobudzaniu umysłu i kształtowaniu się zainteresowań działalnością twórczą niezależnie od jej formy. Fakt, że Tadeusz Kotarbiński nie uprawiał sztuki zawodowo, nie oznacza wcale, by w ogóle zrezygnował z czynnego zajmowania się sztuką. Wiadomo, że czasem rysował. Dał się także poznać jako poeta.
2. Młodość
Tadeusz Kotarbiński urodził się 31 marca 1886 roku w Warszawie. Po krótkiej nauce prywatnej w domu podjął naukę w Filozoficznym Gimnazjum Rządowym w Warszawie. Była to szkoła carska, a więc z istoty swej obca młodzieży polskiej, wychowywanej w domu patriotycznie. Oceniając swą szkołę po upływie wielu lat, Tadeusz Kotarbiński zauważył, że pomimo niepodważalnych jej niedostatków, zdołała ona jednak wywrzeć pewien korzystny wpływ na jego osobowość. Jednakże strajk szkolny w 1905 roku przeszkodził, będącemu już w ostatniej klasie gimnazjum, T. Kotarbińskiemu w dojściu do matury. Jesienią 1905 roku Wyjechał do Krakowa wiedziony nadzieją na możność dostania się w Galicji na studia bez matury. Galicyjska administracja uniwersytecka nie okazała się jednak tak wielkoduszna, jak to sobie wyobrażali uczestnicy romantyczno-patriotycznego zrywu. T. Kotarbiński dostał się na Wydział Filozoficzny Wszechnicy Jagielońskiej, lecz jedynie jako wolny słuchacz, nie zaś pełnoetatowy student. Jego ideałem była wówczas wiedza uniwersalna, encyklopedyczna, dlatego też słuchał wykładów z fizyki, matematyki i chemii. Oprócz nauki, napawał się także artystyczną atmosferą Krakowa. Konieczność zdania matury okazała się jednak nieodzownym warunkiem dalszych studiów. Pod przybranym nazwiskiem Borowiecki, jako że uzyskanie paszportu na wyjazd do zaboru rosyjskiego nie było łatwe, T. Kotarbiński powrócił do Warszawy. Wiosną 1906 roku przystąpił do egzaminów w prywatnym gimnazjum Chrzanowskiego. W tym czasie zmienił nieco swoje zainteresowania. Zaczął studiować architekturę, początkowo w Politechnice Lwowskiej, potem w Darmstadzie. Okres darmstadzki przyczynił się prawdopodobnie do zasiania ziarna prakseologii w twórczości T. Kotarbińskiego. Pobyt w Darmstadzie, chociaż przyjemny i korzystny, nie mógł trwać dłużej. Okazało się, że matura uzyskana w prywatnym gimnazjum nie jest równoznaczna z uznawanym przez władze uczelniane świadectwem pochodzącym z uczelni państwowej. Taką maturę, państwową, dającą prawo do immatrykulacji można było uzyskać w głębi Rosji. Zdał ją w 1907 roku na wiosnę, w Parnawie w Estonii. Droga do studiów stała nareszcie otworem. Do architektury jednak T. Kotarbiński juz nie chciał powracać. Podjął w 1907 roku studia filozoficzne we Lwowie. Lata spędzone we Lwowie, to okres kształtowania się osobowości T. Kotarbińskiego, jego podłoża intelektualnego, które później stanowiło oparcie dla jego własnej działalności naukowej, głównie dla stylu uprawianej przez niego nauki. Był uczniem Kazimierza Twardowskiego – twórcy szkoły lwowsko-warszawskiej. Obok K. Twardowskiego, który należał do grona bezpośrednich mistrzów Kotarbińskiego wymienić należy również osobę Stanisława Leśniewskiego, ucznia Twardowskiego, a potem profesora uczelni lwowskiej oraz Jana Łukasiewicza. W czerwcu 1912 roku Tadeusz Kotarbiński z dyplomem doktora filozofii opuścił Lwów. Zaczął starania o podjecie pracy. Na uczelni polskiej było to nie możliwe z uwagi na jej brak. Jedyną realną pracą było nauczanie w prywatnych gimnazjach polskich. Jednak i tu napotkał na wiele trudności. W Kongresówce galicyjskiej doktorat filozofii, jako zagraniczny, nie został uznany, a świadectwo maturalne, dające pewne uprawnienia nauczycielskie, uznano po 5 latach za przedawnione. Po raz trzeci już T. Kotarbiński zmuszony był zdawać egzamin z zakresu gimnazjum. Egzamin ten, zdał pozytywnie. Otrzymał więc dyplom „nauczyciela domowego”. Wkrótce potem rozpoczął nauczanie greki i łaciny w warszawskim gimnazjum im. Mikołaja Reja. W 1912 roku skończył się pierwszy okres życia Tadeusza Kotarbińskiego, w którym głównym zajęciem było pobieranie i kumulowanie wiedzy; zaczął się etap emanacji treści nabytych, a także zrodzonych na ich gruncie treści nowych.
3. Praca nauczycielska i twórcza
W tym czasie, gdy T. Kotarbiński, sprawował funkcje nauczyciela gimnazjalnego, życie filozoficzne w Warszawie stopniowo rozwijało się. Nauczanie nie zabierało T. Kotarbińskiemu całego czasu. Jeszcze w 1912 roku, wygłosił szereg odczytów na temat utylitaryzmu etycznego, a w 1913 roku pojawiły się w „Przeglądzie Filozoficznym” i „Nowych Torach” jego pierwsze artykuły. W 1913 roku ukazała się także pierwsza obszerniejsza praca filozofa zatytułowana „Szkice praktyczne”. W dwa lata później, czyli w 1915 roku ukazała się drukiem rozprawa historyczno-porównawcza pt.: „Utylitaryzm w etyce Milla i Spencera”. W czerwcu 1915 roku czynnie uczestniczył w założeniu i działalności Instytutu Filozoficznego w Warszawie. W 1918 roku zaczął na nim pracę jako jej wykładowca. W 1919 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego oraz kierownictwo katedry. W 1929 roku zostaje mianowany profesorem zwyczajnym. W tym także roku ukazał się obszerny podręcznik pt.: "Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk". Wyłożył w Elementach.. rdzeń własnej koncepcji filozoficznej, która stała się znana pod nazwą reizmu, czyli konkretyzmu. Okres lat trzydziestych był wypełniony również szczególnie bogatą działalnością odczytową i publicystyczną. T. Kotarbińskiego pochłaniały sprawy o znaczeniu społecznym, żywo reagował na wypadki polityczne, jakie miały miejsce w życiu uniwersyteckim. Piętnował prześladowania ludzi o odmiennych przekonaniach, rasie i wyznaniu. Pisał wiele artykułów do czasopisma „Racjonalista”, „Przegląd Społeczny”, „Studio”, Wiedza i Zycie”, „Przegląd Warszawski”. Wygłaszał także pogadanki w Polskim Radio. Wybuch wojny zahamował tę działalność. Już w październiku 1939 roku Związek Nauczycielstwa Polskiego działający pod nazwa TON (Tajna Organizacja Nauczycielska) przystąpił do nauczania podziemnego. T. Kotarbiński należał do najbardziej czynnych jej wykładowców i organizatorów. W 1943 roku z uwagi na grożące mu niebezpieczeństwo wyjechał z Warszawy. Przebywał w Krężnicy Okrągłej. Czas spędzał na rysowaniu, pisaniu wierszy a także na pisaniu wykładu prakseologii. Po powrocie do Warszawy w dalszym ciągu zajmował się praca w podziemnym uniwersytecie. Przerwał ją na krótko na przełomie 1943/44 roku z uwagi na chorobę jaką przebywał. Podczas rekonwalescencji nauczał w domu na ulicy Brzozowej 13 w Warszawie. Działo się tak do powstania. Dom na Brzozowej został spalony, a wraz z nim książki, notatki, zaczęte i napisane już prace. Po powstaniu T. Kotarbiński dzielił los wszystkich wygnańców z Warszawy. Rok akademicki 1944/45 spędził w Radomiu, gdzie również wykładał. Po zakończeniu wojny w 1945 roku, jako jeden z pierwszych, przystąpił do intensywnej działalności nauczycielskiej i do organizacji szkolnictwa wyższego. T. Kotarbiński odznaczany był najwyższymi orderami państwowymi. Zmarł 3 października 1981 roku w Warszawie.
4. Daty i fakty z życia Tadeusza Kotarbińskiego
1886 – 31 marca w Warszawie – urodził się Tadeusz Marian Kotarbiński
1906 – zdaje egzaminy maturalne w prywatnym gimnazjum Chrzanowskiego w Warszawie
1907 – podejmuje studia filozoficzne na Uniwersytecie Lwowskim
1907 – zdobywa atestację, po wtórnym złożeniu egzaminów w państwowym gimnazjum w Parnawie (Estonia)
1912 – uzyskuje dyplom doktora filozofii
1912 – 1918 - naucza języków klasycznych w Gimnazjum im. M. Reja w Warszawie
1919 – otrzymuje stanowisko profesora nadzwyczajnego oraz kierownictwo katedry filozofii godność kierownika katedry piastować będzie do roku 1939
1929 – zostaje mianowany profesorem zwyczajnym
1939 – 1944 – bierze udział w tajnym nauczaniu średnim i uniwersyteckim
1945 – współuczestniczy w organizowaniu Uniwersytetu Łódzkiego
1945 – 1949 – jest rektorem Uniwersytetu Łódzkiego
1951 – 1961 – kontynuuje wykłady z logiki, etyki, metodologii nauk na Uniwersytecie Warszawskim
Tadeusz Kotarbiński był członkiem wielu towarzystw naukowych pełniąc w nich najwyższe godności:
od 1946 – pełnił funkcję prezesa Łódzkiego Towarzystwa Naukowego oraz przewodniczącego Towarzystwa Kultury Moralnej
od 1952 - był członkiem rzeczywistym prezydium Polskiej Akademii Nauk
od 1957 – był członkiem prezydium PAN
1957 – 1962 – był dwukrotnym prezesem PAN
1960 – 1963 – był przewodniczącym Międzynarodowego Instytutu Filozofii (Institut International de Philosophie)
1961 – 1967 – był przewodniczącym Rady Naukowej w Pracowni Ogólnych Problemów Organizacji Pracy PA
1961 – 1971 – był przewodniczącym Rady Naukowej w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN
1967 – 1970 – był przewodniczącym Rady Naukowej w Zakładzie Prakseologii PAN
Tadeusz Kotarbinski był członkiem kilku zagranicznych akademii nauk, otrzymał doktoraty honoris causa:
1947 – Universite Libre w Brukseli
1957 – Uniwersytetu Łódzkiego
1964 – Uniwersytetu Jagielońskiego
1967 – Uniwersytetu we Florencji
1968 – Uniwersytetu w Oxfordzie
1969 – Uniwersytetu w Bratysławie
Tadeusz Kotarbiński był laureatem najwyższych odznaczeń państwowych. Otrzymał między innymi:
1959 – Order Budowniczego Polski ludowej
1972 – Nagrodę Państwową I stopnia
1979 – Specjalną Nagrodę Państwową za Całokształt Działalności i Twórczości Naukowej oraz Badawczej.
Uczony był autorem około 600 rozpraw, traktatów i publikacji naukowych.
Napisał między innymi:
1913 – Szkice praktyczne, Zagadnienie z filozofii czynu
1915 – Utylitaryzm w etyce Milla i Spencera
1929 – Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk
1955 – Traktat o dobrej robocie
1956 – Etyka niezależna
1956 – Sprawność i błąd
1957 – Wykłady z dziejów logiki
1966 – Medytacje o życiu godziwym
1968 – Hasło dobrej roboty
1979 – Szkice do historii filozofii i logiki
Tadeusz Kotarbiński wydał zbiorki poezji:
1956 – Wesołe smutki
1970 – Rytmy i rymy
1973 – Wiązanki
